Jak rozpoznać objawy zaburzeń sensorycznych u dziecka?

Zaburzenia sensoryczne to coraz częściej diagnozowany problem, który może utrudniać dziecku codzienne funkcjonowanie i wpływać na jego rozwój emocjonalny, społeczny oraz poznawczy. Dzieci z zaburzeniami przetwarzania sensorycznego mogą mieć trudności z odbieraniem bodźców z otoczenia, co objawia się nietypowymi reakcjami na dotyk, dźwięki, zapachy, ruch czy światło. Poniżej przedstawiamy najczęstsze objawy zaburzeń sensorycznych oraz wskazówki, na co zwracać uwagę i jak wspierać dziecko.

Czym są zaburzenia sensoryczne?

Zaburzenia przetwarzania sensorycznego (SPD, ang. Sensory Processing Disorder) to trudności w prawidłowym odbieraniu, przetwarzaniu i reagowaniu na bodźce sensoryczne płynące z otoczenia lub z wnętrza ciała. Dzieci z SPD mogą mieć nadwrażliwość (hiperwrażliwość) lub niedowrażliwość (hipowrażliwość) na różne bodźce, co wpływa na ich zachowanie oraz zdolność adaptacji w codziennych sytuacjach.

Objawy zaburzeń sensorycznych

Objawy zaburzeń sensorycznych mogą być zróżnicowane i zależą od tego, które zmysły są dotknięte problemem oraz czy dziecko reaguje nadwrażliwie, czy niedowrażliwie na bodźce.

1. Nadwrażliwość sensoryczna

Dziecko nadwrażliwe na bodźce może reagować bardzo silnie na zwykłe doznania, które większości osób nie sprawiają trudności. Może unikać pewnych bodźców i być wyjątkowo wrażliwe na otaczające je środowisko.

Typowe objawy nadwrażliwości sensorycznej:

• Dotyk: dziecko unika dotyku, np. nie lubi przytulania, noszenia na rękach, unika pewnych materiałów i tekstur, może odczuwać dyskomfort przy zakładaniu ubrań.
• Dźwięki: maluch łatwo się płoszy, nie lubi głośnych dźwięków, zakrywa uszy w hałaśliwym otoczeniu, unika miejsc o dużej ilości dźwięków.
• Światło: dziecko może być wyjątkowo wrażliwe na jasne światło, często mruży oczy, unika słonecznych miejsc lub oświetlonych pomieszczeń.
• Smak i zapach: dziecko odczuwa silną niechęć do niektórych smaków lub zapachów, może być wybredne przy jedzeniu, odrzucać potrawy o intensywnym zapachu.
• Ruch: może unikać zabaw wymagających ruchu, takich jak huśtanie się, kręcenie, bieganie – boi się nagłych ruchów lub zmian pozycji ciała.

2. Niedowrażliwość sensoryczna

Dziecko niedowrażliwe na bodźce często poszukuje intensywniejszych doznań sensorycznych, ponieważ standardowe bodźce nie są dla niego wystarczająco stymulujące.

Typowe objawy niedowrażliwości sensorycznej:

• Dotyk: dziecko lubi intensywny dotyk, często dotyka przedmiotów, szuka mocniejszych bodźców, np. lubi gryzienie, ściskanie, może mieć trudności z odczuwaniem bólu.
• Dźwięki: maluch wydaje się obojętny na głośne dźwięki, nie reaguje na swoje imię lub nie zwraca uwagi na dźwięki otoczenia.
• Światło: dziecko intensywnie poszukuje bodźców wzrokowych, np. fascynuje się migającymi światłami, patrzy w źródła światła.
• Smak i zapach: maluch lubi silnie smakujące potrawy, może gryźć przedmioty, wkładać rzeczy do buzi, aby uzyskać dodatkowe wrażenia smakowe.
• Ruch: dziecko poszukuje intensywnego ruchu, np. lubi kręcić się, skakać, biegać, ma trudności z siedzeniem w jednym miejscu, jest stale w ruchu.

3. Zaburzenia propriocepcji (czucie głębokie)

Propriocepcja to zmysł odpowiedzialny za czucie głębokie, czyli odczuwanie pozycji własnego ciała w przestrzeni. Dzieci z zaburzeniami propriocepcji mają trudności z koordynacją ruchową oraz odpowiednim odczuwaniem swojego ciała.

Typowe objawy zaburzeń propriocepcji:

• Dziecko ma trudności z koordynacją ruchową, np. często się przewraca, potyka, ma problemy z utrzymaniem równowagi.
• Lubi intensywne doznania dotykowe, np. mocne przytulanie, naciskanie na ciało, siłowanie się.
• Dziecko ma trudności z wykonywaniem precyzyjnych ruchów, np. zapinaniem guzików, rysowaniem, korzystaniem z przyborów szkolnych.

4. Zaburzenia układu przedsionkowego (równowaga i ruch)

Układ przedsionkowy odpowiada za równowagę i orientację w przestrzeni. Zaburzenia tego układu mogą powodować trudności z utrzymaniem równowagi oraz reagowanie na ruchy głowy i ciała.

Typowe objawy zaburzeń układu przedsionkowego:

• Dziecko boi się huśtawek, zjeżdżalni, unika aktywności, które wymagają kołysania lub obracania.
• Ma problemy z równowagą, jest niezgrabne w ruchach, potyka się lub traci równowagę.
• Poszukuje intensywnych doznań przedsionkowych, np. lubi się obracać, kręcić, wchodzić na wysokości.

Kiedy warto skonsultować się z terapeutą?

Jeśli zauważasz u swojego dziecka wyżej opisane objawy i utrzymują się one przez dłuższy czas, warto rozważyć konsultację z terapeutą zajęciowym specjalizującym się w integracji sensorycznej. Wczesna diagnoza i terapia mogą pomóc dziecku lepiej funkcjonować w codziennym życiu i rozwijać się harmonijnie.

Sygnały, że warto umówić się na wizytę:

• Zachowania dziecka wpływają negatywnie na jego funkcjonowanie w przedszkolu, szkole lub domu.
• Dziecko unika lub nadmiernie poszukuje określonych bodźców w sposób, który zakłóca jego codzienne życie.
• Maluch wykazuje trudności z adaptacją do nowych sytuacji, miejsc i otoczenia.
• Problemy sensoryczne wpływają na relacje dziecka z innymi lub na jego samoocenę.

Jak wspierać dziecko z zaburzeniami sensorycznymi?

Wsparcie dziecka z zaburzeniami sensorycznymi wymaga cierpliwości, zrozumienia i konsekwencji. Oto kilka metod, które mogą pomóc:

1. Dostosuj otoczenie – Unikaj bodźców, które nadmiernie stymulują dziecko, np. zbyt jasnego światła czy głośnych dźwięków. Stwórz spokojne miejsce, w którym maluch może odpocząć i się wyciszyć.

2. Stosuj techniki integracji sensorycznej – Jeśli dziecko korzysta z terapii sensorycznej, terapeuta może zlecić konkretne ćwiczenia do wykonywania w domu. Mogą one obejmować aktywności ruchowe, ćwiczenia proprioceptywne czy techniki stymulacji dotykowej.

3. Wprowadź rutynę i przewidywalność – Dzieci z zaburzeniami sensorycznymi często lepiej funkcjonują w przewidywalnym otoczeniu. Stała rutyna daje im poczucie bezpieczeństwa.

4. Zastosuj techniki relaksacyjne – Uspokajające techniki, takie jak ćwiczenia oddechowe, masaż czy muzyka relaksacyjna, mogą pomóc dziecku w wyciszeniu się i regulacji emocji.

5. Korzystaj z odpowiednich pomocy sensorycznych – Istnieją różne narzędzia, które mogą pomóc dzieciom w przetwarzaniu bodźców, np. kamizelki obciążeniowe, gumowe piłeczki